foto1
Spotkanie w Niemczech
foto1
Spotkanie w Niemczech
foto1
Wycieczka do Chin
foto1
Dubaj - Diabelski młyn
foto1
DeepSpot - Dubaj
Jako zarejestrowany na naszej stronie absolwentów, możesz tutaj założyć sobie bloga, rodzaj strony internetowej zawierającej odrębne, zazwyczaj uporządkowane chronologicznie wpisy. Zawierające osobiste przemyślenia, uwagi, spostrzeżenia, komentarze, rysunki, nagrania (audio i wideo) - przedstawiające w ten sposób światopogląd autora. Blogi mają też wiele innych zastosowań: mogą być używane jako wortale poświęcone określonej tematyce. Read More...

Zamawianie biuletynu

Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
 

 

Witóm Wos wszyjskich nie ino piyknie, ale blank piyknie. Spytocie się czamu? Przeca mómy terozki nojpiynkniyjszy czas w roku: wilijo i świynta! Skiż tygo żech sie pomyśloł, coby na tyj Naszyj Witrynie naszkryflać, jak gryfnie sie je przódzi łobchodzióło (i jeszcze kajniekaj łobchodzi) u nos na Ślónsku, a szpecyjalnie w naszym kochanym Bytóniu.

Bez cołki jagwiynt rychtowało sie dóma ozdoby choinkowe. Toć, że wiyszało się tyż glaskugle i lameta, ale wiynkszość wszeljakich świóntecznych wihajstrów bóła swoji roboty. Wycinało sie z kolorowygo papióru i bibuliny roztomajte paski i ringi, i robiło się kety, pawie łoczka, mikołaje i inksze cudyńka. A zajś z wydmuszków i słomy szło zrobić gryfne aniołki, bałwanki i hampelmany. Niyskorzyj przeciągało sie przez nie nitka abo cwist i fertig. Łorzechy i bombony zawijało sie w kolorowo pozłótka. Niekere łozdoby boły fest procne ale tyż i mocka piykne, baji tako betlyjka kerom się robiło z papyndekla i papióru. Ściany bóły z szachtelków po sztrajheclach, ale dachdekóng musioł być ze słomy. A wszyjsko do kupy musiało być nojgryfniyjsze.

Jak już gojik był przykludzony dóma, to trza go bóło nabić na sztynder i zaczynało się strojeni. Co to bóły za mecyje! Piyrwyj wstyrkiwało się kolorowo szpica, a zajś potym wiyszało się te wszyjske ozdóbki, glaskugle, bombony i orzechy i ciepało się na chojki wata, co by bóło richtig jak na dworze. Świyczki na gojiku bóły z wosku, a niy na elektryka, jak je terozki. Heftowało się je do chojków na żabkach, a pod gojik dowąło się ta wyrychtowano przódzi betlyjka.

W kościołach wszyjskie betlyjki bóły szykowne, ale te nojgryfniyjsze rychtowali dycki franciszkany, na kerych się u nos godało „francmany”. No, ale ło tym to my wiymy – przeca kole naszy szkoły stoji świynty Wojciech

 

Chocioż we ślónskich chałpach kompanie bóło yno w sobota, to we Wilijo wszyjscy musieli się łokompać, bo do wieczerzy cołko familijo łobowionskowo musiała być wyszustano, wyglancowano i łodświyntnie łoblyczono.

Stół tyż musioł być piyknie przystrojony i przyrychtowany, coby potym nie trza boło łod niego łodchodzić. Mamulka piyrwyj stowiała na nim talyrze, zowdy jedyn wiyncy dla biydnego wyndrowca (abo na pamióntka zmarłych), a potym jodło. Na nojważniyjszym miejscu dycki bół chlyb i sól. Na tiszdece leżało tyż sianko, pora grajcarów i astki łod gojika. Czasym tyż wysuszone szupy łod karpia na szczyńście. Za tyn czos ojciec kłod pod gojikiym gyszynki, a dziecka z daleka szczylały ślypiami coby łobaczyć, jak sroge som te pakety łod Dziecióntka.

Na śćmiywku wszyjscy czakali na piyrszo gwiozdka, ale w kupie. Bo przeca bółaby to zło wróżba, jakby czeba bóło kogo wołać, a dziepiyro gospodorza.

Jak już ta piyrszo gwiozdka blikła na niebie, to fater, jako nojważnijszy we familiji, zawiyroł dźwiyrze na klucz, coby niy sprawadzić na dóm niyszczyńscio, a niyskorzyj gasiół światło i zapoloł świyczki na gojiku.

Wieczerza zaczynała się wspólnom i głośnom modlitwom, z wspominkami wszyjskich z familiji, kerzy poumierali. Niyskorzyj przichodziło do łamanio się łopłatkiym. Ale nie tak jak terozki. Łopłatek leżoł na stole, z kerego broł go łojciec, łamoł i rozdawoł z życzyniami cołkij reszcie. Kej już wszyscy sie połomali i słożyli sie życzynia, to łod tyj chwili do samego kóńca wiliji familija nic niy godała, a nojbarzy już pilnówały sie dziecka.

Piyrsze wilijne jodło to zupa mianowano siemiyniótkóm, abo tyż konopiótkóm. Bóła to richtig ślonsko potrawa, nikaj indzi niy znano. Mioła siwo farba i robiło się jom z parzonych i śtamfowanych ziorek konopi, dociepujonc przy warzyniu mocka cebuli. Tako zupa warzyło się ino roz w roku, gynał na ta wieczerza. Możno beztóż, co śtamfowanie konopiów, było richtig procne. Siemiyniótka podawano bóła z pogańskimi krupami; terozki warzy się jom ino w niekerych ślónskich dómach.

Niyskorzyj na bytomskim stole pojawiół sie karp łobkulany w monce, pyrszczóny na maśle (z patelki abo z piekaroka) i podawany ze śtamfowanymi kartoflami i kapustom z grochem abo grzibami.

Potym na raji boło nastympne yno na Ślónsku rychtówane jodło - moczka. Już na pora dni przed wilijóm do srogich kastrolów gospodynie wciepowały ścigołki (take szpecyjalne pierniki) pieczki, mandle, figi, aprikołzy, rozynki i inksze maszkety. Pierwy sie to moczyło we wodzie – i skuli tygo miano, a niyskorzyj dugo sie bulkało na blasze. Kej sie już wybulkało, to robiół się z tego taki flaps, że yno palce lizać! I to bóła dyrekt moczka.

Szpecyjalne znaczynie mióły makówki abo tyż makiołki. Bóło to jodło z zemlytego maku, chałki, mlyka, kołkosfloków, łorzechów i roztomajtych inkszych bakaliów. A czamu szpecyjalne? Skiż tygo, co wiyrzono, że po zjedzyniu makówek cołko familijo bydzie się fest trzimać kupy.

Kaj jak kaj, ale w Bytóniu niy mogło przeca być wiliji bez bytomskich kamyków. Terozki mało fto wiy, że to sóm szpecyjalne pierniki z miodym, kere trza bóło upiyc pora dni wcześnij, bo jak niy skruszały, to możno sie bóło na nich zymby połomać, skuli twardości – beztóż i to miano.

Kej już już wszyjscy sieróńsko pojedli i pomaszkiycili to prziszła pora na kompot z pieczków: śliwek, pónków, gruszek, abo tyż ze świyżych łowoców - jak już fto wolół.

Na koniec wiliji kożdy do wróżynio dostowoł dwanoście łorzechów. Kej keryś boł czorny abo pusty to znaczyło, że tyn, co go jy bydzie w tym miesioncu chory.

Po wieczerzy cołko familijo śpiewała kolyndy, dugo, piyknie i na głosy. Jednom z nojbarzy lubianych była „Cicha noc…”. Niyskorzyj dziecka wreście mogły iść pod gojik, łotworzyć te geszynki łod Dziecióntka i radować sie niymi.

Wilijo mianowano jest kajniykaj na Ślónsku świyntym wieczorem; a cołki dziyń je uwożany za magiczny. Staro powiadaczka pado, że „jakiś je we Wilijo takiś bez cołki rok”. Skiż tyj ważności kożdy staroł sie być bez tyn dziyń jak nojlepszy. Beztóż dziecka niy nerwowały łojców, coby niy łoberwać hibów, nikt nie przychodził na krziwe pyski, a wszeljako breweryjo i larmowanie były zakozane. We Wilijo trza bóło samymu rano wstoć, bo nikt nikogo nie łobudził. Ludziska sie niczygo nie życali, coby w nowym roku niy wynosić szczyńścia z chałpy. Niy ciupało sie drzewa, coby niy bolała gowa i ni niy wbijało się nagli w ściana, coby niy bolały zymby. Kobiytki wiedziały, że ani prać ani wieszać prodła w tym dniu niy mogom, a dziepyro, kej kero je zastómpiono. Kożdy staroł się podciepnońć hasie somsiadowi, bo wtedy bóło blank pewne, że grajcary bydom się trzimać chałpy. Bajtlom niy wolno bóło siadać na stole, boby miały wrzody, a kej fto ciepnoł kaja na stół to musiół się rachować z tym, że krety mu zgiżdżóm ziymia w łogródku. A bez wieczerza trza boło tyż choć roz sie fest kichnońć, coby być szkowroźny i zwiekować do stu roków.

A zajś ło dwanosty w nocy łojcowie i starsze dziecka szli na pastyrka. Boło to ale przeżycie, kej cołki kościół (czasym z dmuchoczami na chórze) na cołki karpyntel zaśpiywoł „Wśród nocnej ciszy”, aże się ściany zatrzynsły.

Za starego piyrwy na Świynta godało się Gody, a to skuli tygo, że wtynczos Stary Rok (po dawnymu god) trefioł się z Nowym.

Piyrszy dziyń świont Bożygo Narodzenio, 25 grudnia, rozpoczynało poranne nabożyństwo. Niyskorzyj siedziało sie przy suto zastawionym stole – przeca narychtowane bóło mocka jodła. Łosprawiało sie, śpiywało kolyndy i maszkiyciło. Skiż tygo, że bóło to festelne świynto, wszeljako proco – nawet rojmóng i warzynie - była zakozano.

Niy wolno bóło tyż czosać sie, przezierać w zdrzadle i spać. Niy robiło się wiesielo ani tyż żodnych biglów bez tyn dziyń. Familijo siedziała dóma i na byzuchy się niy chodziło.

Byzuchować chodziło sie za to na Świentego Szczepana, w drugi dziyń świont. Do przocieli abo do somsiadów, jak komu pasowało.

Tak to bóło downij w ty nasze bytomskie świynta. Terozki wyglądają łone blank inaczyj, mocka piyknych tradycjów łodeszła już do lamusa. Ale worto chocioż wiedziyć, co nasza ślónsko ziymia i nasze miasto mo tako bogato kultura.

Kochanieńcyż Wy moji! Taż w naszym Bytomiu – prawda, ży coraz rzadzij, ali jeszczy słychać lwoski bałak. Takaż to si w tym mieści miszkulancja zrobiła: po śląsku godajom i po lwosku bałakajo. Ali nie zapominajmy, że Wilia ta sama i świenta ty samy, i przeci kulendy tyż taki samy śpiewamy, tylku jedzeni trochi inny. U nas na stoli barszczyk z uszkami si znajduji, takoż i kutia, któro dla wszystkich krysowiaków (i nie tylku!) jest najlepsza na świeci. A na świenta ni ma co si buńdziurzyć i trzeba ze wszystkimi si cieszyć, ży „Bóg si nam rodzi!”.

Na Śląsku, a w szczególny sposób w Bytomiu, stykają się ze sobą trzy polskie kultury ludowe: śląska, kresowa i z centralnej Polski. W przedziwny sposób kultury te współżyją ze sobą i uzupełniają się wzajem. Na ich styku dokonuje się swoista selekcja elementów składowych i w rezultacie powstaje całkiem nowa jakość. To, co piękniejsze, bądź praktyczniejsze, jest przyjmowane i kultywowane, a to „gorsze” lub bardziej uciążliwe bywa odrzucane. Ma to swoje odzwierciedlenie choćby w wigilijnych potrawach. Siemieniotka, choć tak typowa dla Śląska i z długą tradycją, pomału schodzi ze świątecznej sceny, a jej miejsce zajmuje charakterystyczny dla Kresów barszcz z uszkami, czy popularny w Małopolsce żur grzybowy. Nikogo też nie dziwi, że często obok moczki i makówek na poczesnym miejscu na wigilijnym stole stoi inny kresowy przysmak - kutia. Cieszmy się, że właśnie w naszym mieście mamy takie kłopoty bogactwa, jeśli chodzi o formy przeżywania tych najpiękniejszych świąt, tak rodzinnych, tak bliskich naszemu sercu i tak otwartych na drugiego człowieka.

 

Zapraszam do lektury innych artykułów na mym blogu!

Krzysztof Woźniak Va 1975

Komentarze obsługiwane przez CComment